رهبری

رهبری:

رهیافت های عمده در مطالعات رهبری:

- رهیافت صفات مشخصه:  متمرکز بر ویژگی های شخصی و شخصیتی رهبر دارد و معتقد است که رهبران دارای ویژگی های منحصربفردی مانند هوش بالا، خلاقیت، قدرت بیان، اعتماد به نفس و ... هستند.

- رهیافت رفتاری: متمرکز بر رفتار رهبر در برخورد با زیردستان است.

- رهیافت اقتضایی: تمرکز بر سازگاری میان رفتار رهبر و شرایط وضعیتی دارد.

- رهیافت جاذبه های استثنایی: متمرکز بر بصیرت، الهام بخشی و صفات نیرو بخش رهبران استثنایی است.

- رهیافت وظیفه ای: متمرکز بروظایف رهبر در شرایط و وضعیت های مختلف است.

تئوری های مربوط به رهیافت صفات مشخصه:

1-تئوری ابر مرد:

مطابق این نظریه رهبران بزرگ متولد می شوند و از زمان تولد مقدر شده که رهبر شوند و صفات رهبری و ویژگی های رهبر با تولد او بنا می شود.

2-تئوری سیر اجتماعی و روح زمان:

مطابق این نظریه نیروهای اجتماعی، جنبش های اجتماعی و حوادث در طول تاریخ رهبران را می سازد.

تتوری های مربوط به رهیافت رفتاری:

1- مطالعات دانشگاه اهایو:

هدف این تحقیقات شناسایی ابعاد مستقل رفتار رهبر بود که سرانجام رفتار رهبر  به 2 بعد تقسیم شد. بعد اول ابتکار عمل( یعنی نقش های که رهبر و زیردستان برای دستیابی به اهداف ایفا می کنند) بعد دوم رعایت حال دیگران ( یعنی ایجاد احترام متقابل و اعتماد بین مدیر و زیردست). اگر مدیر در ابتکار عمل  نمره بالا کسب کند عملکرد خوبی خواهد داشت و اگر در بعد رعایت حال دیگران نمره بالایی کسب کند رضایت مندی کارکنان بهتر خواهد بود.

2- مطالعات دانشگاه میشیگان:

این تحقیق با هدف تعیین ویژگی های رفتاری رهبران و رابطه آن با عملکرد صورت گرفت. آنها نیز 2 بعد رفتار رهبر در برخورد با زیردستان را مورد توجه قرار دادند. بعد اول توجه به تولید یا تولید مداری و بعد دوم توجه به کارکنان یا کارمند مداری. اگر رهبر تولید مدار باشد عملکرد و بازدهی آن بیشتر می باشد و اگر کارمند مدار باشد رضایت شغلی کارکنان بیشتر می شود.

3-تحقیقات اسکاندیناوی:

از آنجا که دنیا در حال تغییر و تحول است محدود کردن رفتار رهبر در قالب 2 بعد توجه به کار و توجه به افراد درست نیست بلکه باید بعد سومی مانند پیشرفت گرایی را نیز به این ابعاد اضافه کنیم.آنها معتقدند که بعد سوم به اثربخشی رهبر مربوط شده و زیردستان را نیز بیشتر راضی می کند.

4-سبک سنج مدیریتی بلیک و موتان:

توسط بلیک و موتان ارائه شد. آنها بر اساس تحقیقات دانشگاه اوهایو و میشیگان شبکه مدیریت راطبق دو بعد توجه به افراد و توجه به تولید ترسیم کردند . که برروی محور عمودی توجه به کارکنان و بر روی محور محور افقی توجه به تولید قرار دادند که در مجموع 81 سبک رهبری ارائه شد که مهمترین آن 5 وضعیت به شرح ذیل است . 

حالت 1-1 :‌ مدیریت نامحسوس :‌ کمترین قدرت اعمال شده و کارها بدون نظارت مدیران انجام         می شود همچنین در این وضعیت حداقل تلاش برای انجام کار صورت می گیرد تا حدی که عضویت در سازمان خدشه دار نشود.

حالت 9-1 :‌ مدیریت باشگاهی :‌ توجه به افراد بالا و جو صمیمی بر سازمان حاکم است .در این وضعیت توجه به نیروی کار در حداکثر و توجه به تولید در اقل است.

حالت 1-9 :‌ مدیریت استبدادی( وظیفه مدار) : افراد در این وضعیت وسیله انجام کار هستندبدین معنا که حداقل توجه به نیروی انسانی و درمقابل آن حداکثر توجه به تولید و انجام کار است.

حالت 9-9 : مدیریت تیمی یا گروهی :‌ کارها بوسیله افراد متعهد و بر مبنای احترام متقابل انجام می شود. ( بهترین حالت )

حالت 5-5 : مدیریت انسانی و سازمانی( میانه رو) :‌ یعنی بطور همزمان به عملکرد سازمان و روحیه کارکنان توجه می شود و بازدهی سازمان از طریق توازن بین روحیه و انجام کار امکانپذیر است.

5-سیستم های مدیریتی لیکرت:

‌توسط لیکرت و همکارانش ارائه شد که نتیجه تحقیقات آنها چهار سبک به شرح ذیل است :

1. سیستم یک یا آمرانه :‌ مدیر اعتماد و اطمینان به زیر دستان ندارد، بیشتر تصمیمات در سطح بالای سازمان اتخاذ می شود، زیر دستان مکلف به اجرای دستور هستند، پاداش بر اساس ارضای نیاز جسمی و ایمنی داده می شود و کنترل متمرکز است.

 2.دلسوزانه :‌ مدیر اعتماد و اطمینان نسبی به زیر دستان دارد، ‌ارتباط مافوق و مادون بر اساس ترهم و دلسوزی است، تفویض اختیار در حد ضعف انجام می شود ، سازمان غیر رسمی تشکیل می شود اما قدرت زیادی در مقابل سازمان رسمی ندارد .

 3. مشاوره ای :‌ مدیر اعتماد و اطمینان قابل ملاحظه ای اما نه بطور کامل به زیر دستان دارد و معمولاً ارتباطات در سلسله مراتب دو طرفه است، تفویض اختیار بیشتر صورت می گیرد و سازمان غیر رسمی از اهداف سازمان رسمی حمایت می کنند

4. مشارکتی :‌ اعتماد و اطمینان نسبتاً کامل است، تصمیم گیری در سطح سازمان پخش می شود ( عدم تمرکز )‌ و تمام نیروها کوشش خود را برای کسب اهداف بکار می گیرند .

تئوری های مربوط به رهیافت اقتضایی:

1-تئوری اقتضایی فیدلر:

طبق این تئوری اثر بخشی رهبر بستگی به موقعیت دارد و بعضی از رهبران ممکن است دریک وضعیت        اثر بخش و در موقعیت دیگر اثر بخش نباشند. فیدلر موقعیت های رهبری را به سه دسته تقسیم می کند :‌

الف) رابطه رهبر و عضو

ب)ساختار وظیفه

ج) قدرت مقام

او با ادغام این سه موقعیت  8 وضعیت را ارائه نمود که مدیر از یکی از آنها استفاده می کند. نتایج آن به این صورت است که اگر موقعیت بسیار نامطلوب و یا بسیار مطلوب باشد رهبری وظیفه مدار اثر بخش تر است اما اگر موقعیت تا اندازه ای مطلوب و یا تا اندازه ای نامطلوب باشد سبک انسان مدار یا رابطه مدار مناسب است.

2- تئوری مسیر – هدف:

توسط رابرت هاوس و مارتین ایوانز ارائه شد.مطابق این نظریه مدیران باید هدفها را تعیین و همچنین مسیر رسیدن به اهداف را نیز مشخص کنند. سبک های رهبری در این تئوری شامل دستوری، مشارکتی، حمایتی، توفیق گرایی است که متناسب با ویژگی های مرئوسین و ماهیت کار از آنها استفاده می شود.

3-نظریه رهبری وضعیتی بلانچارد:

توسط بلانچارد ارائه شد این نظریه بیان می کند سبک رهبری باید بر اساس ویژگیهای پیروان باشد یعنی    بر اساس میزان توانایی و تمایل کارکنان سبک رهبری انتخاب شود . افراد بر اساس توانایی و تمایل به چهار دسته تقسیم می شود که باید متناسب با هر دسته یک سبک رهبری بکار گرفته شود :‌

الف) افراد توانایی و تمایل ندارند که باید سبک رهبری دستوری باشد

 ب)  افراد توانا هستند اما تمایل ندارند که سبک رهبری باید استدلالی ، تشویقی یا اقناعی باشد .

 ج)  افراد تمایل دارند اما توانایی ندارند که سبک رهبری باید حمایتی باشد .

د) افراد هم توانایی و هم تمایل دارند که سبک تفویضی است .

4-الگوی رهبری مشارکتی:

توسط ویکتور وروم و فیلیب یتان ارائه شد. این الگو بیانگر رفتار رهبری و نحوه مشارکت اعضا در      تصمیم گیری است. آنها معتقدند رفتار رهبر باید متناسب با نوع کار( یکنواخت یا غیر یکنواخت) تغییر کند.آنها بر حسب موقعیت 5 شیوه رهبری را ارائه نمودند:

-خودکامه1: فرد با توجه به اطلاعات موجود مساله را حل کرده و تصمیم می گیرد.

-خودکامه2: فرد اطلاعات لازم را از زیردستان گرفته اما خودش تصمیم می گیرد.

-مشاوره ای 1: فرد با برخی از زیردستان مساله را مطرح و بدون جمع کردن آنها نظرشان را اخذ اما خودش تصمیم می گیرد.البته این تصمیم ممکن است منعکس کننده نظر زیردستان باشد.

-مشاوره ای 2: فرد با زیردستان تشکیل جلسه می دهد و مساله را با آنها در میان می گذارد و نظرات و پیشنهادات آنها را اخذ و خودش تصمیم می گیرد. ممکن است تصمیم منعکس کننده نظر زیردستان باشد یا نباشد.

-گروهی: فرد با زیردستان تشکیل جلسه داده تا همگی در حل مسئله مشارکت کنند. و تصمیم به صورت توافقی اخذ می شود.

5- تئوری تبادل نظر رهبر با اعضا:

توسط جورج گرائن امریکایی و همکارانش ارائه شد. آنها براساس متفاوت بودن رفتار رهبر با افراد گوناگون این تئوری را ارائه دادند. مطابق این نظریه رهبر در اثر فشار زمانه می کوشد تا با گروه کوچکی از زیردستان رابطه ویژه برقرار کند. او یک گروه صمیمی تشکیل می دهد و آن را گروه غیر رسمی  یا خودمانی می نامند و سایر اعضای سازمان را گروه رسمی یا غیر می داند. بنابراین رهبر بین اعضای سازمان فرق قائل شده که نتیجه آن رضایت مندی بیشتر، عملکرد بهتر و جابه جایی کمتر گروه خودمانی در قیاس با سایر اعضا است.

تئوری های مربوط به رهیافت جاذبه های استثنایی:

1-نظریه رهبری کاریزماتیک:

اگر پیروان رفتار خاصی را از رهبر ببینند توانایی های قهرمانانه به او نسبت می دهند. این نوع رهبران دارای ویژگی های مانند اعتماد به نفس بالا، قدرت بیان، رفتارهای نامعمول؛ عامل تغییر، خطر پذیر، داشتن هدفهای آرمانی هستند و دارای جذبه خاصی می باشند. این نوع رهبران در مرحله بحران برای سازمان مفید هستند اما پس از رفع بحران مشکل سازند چون سعی می کنند نظر خود را بر کرسی بنشانند و به حرف کسی گوش نمی دهند.

انواع پیروان:

1-پیروان بیگانه شده: افراد مستقل و منتقد که خود را از سازمان جدا می دانند.

2-گوسفند صفت: مانند برده کار می کنند.

3-بله قربان گو: افرادی که خود را وابسته نشان داده و به تقویت دیدگاه رهبران می پردازنند و برای سازمان بسیار خطرناک هستند.

4-راضی به وضع موجود: محتاط و محافظه کارند

5-پیروان موثر:  در کلیه مسائل سازمان به صورت فعال مشارکت می کنند و بهترین نوع پیروان هستند.

2- نظریه رهبران عمل گرا و رهبران تحول گرا:

رهبران عمل گرا پیروان خود را هدایت می کنند و آنها را برای تامین هدف های سازمان تحریک می کنند اما رهبران تحول گرا کاری می کنند که پیروان از جان مایه بگذارند و باعث اثر گذری عمیق بر سازمان     می شوند که نتیجه ن اوج ترقی سازمان است.

- رهیافت های وظیفه ای در رهبری:

1-رهبر بعنوان مجری

2-رهبر بعنوان برنامه ریز

3-رهبر بعنوان سیاست گذار

1-  رهبر بعنوان متخصص

2-  رهبر بعنوان داور

3-  رهبر بعنوان شبه پدر

4-  رهبر بعنوان سپر بلا

دیدگاهها جدید رهبری

1-نظریه اسنادی رهبری:

مطابق تئوری اسناد افراد می کوشند که روابط علت و معلولی میان پدیده ها را درک کنند.آنها افراد          بافراست، ساعی، کوشا، با انگیزه و جاه طلبی بالا را شایسته رهبری می دانند. همچنین آنها سطح بالای عملکرد را به شیوه رهبری نسبت می دهند یعنی موفقیتها را به حساب رهبری می گذارند و بلعکس.

2-جایگزین های رهبری:

جایگزین های رهبری عواملی هستند که اثرگذاری و اعمال نفوذ رهبر را خنثی می کنند و رهبری را به یک امر غیر ضروری تبدیل می نمایند . این عوامل عبارتند از:

-       ویژگی های زیردستان مانند تجربه،آموزش، تخصص و بی تفاوت بودن به پاداش و...

-  ویژگی های کار مانند کار بدون ابهام، کاری که موجب رضایت مندی کارمند است و ...

-  ویژگی های سازمانی مانند هدفهای رسمی، قوانین و مقررات دقیق، گروههای کاری منسجم و...

سبک های رهبری:

1-دیکتاتوری

2-میانه رو

3-لیبرالی یا مشارکتی.